Αν ο Αγιος Βασίλειος έκανε μήνυση για πλαστοπροσωπία στον Σάντα Κλάους; Ένα είναι το βέβαιο. Ότι θα κέρδιζε!
Γεώργιος Β. Τσούπρας, Δρ Θεολογίας-καθηγητής στο 4ο Γυμνάσιο Ανω ΛιοσίωνΑν ο Αγιος Βασίλειος έκανε μήνυση για πλαστοπροσωπία στον Σάντα Κλάους; Ένα είναι το
βέβαιο. Ότι θα κέρδιζε!
Ναι! Αγιος Βασίλης υπάρχει! Έίναι ιστορικό πρόσωπο. Έζησε τον 4ο αιώνα μ.Χ. Ήταν γιος του νομοδιδασκάλου Βασίλειου από την Καισάρεια της Καππαδοκίας και είχε καταγωγή από τον Πόντο, από τη μεριά της μητέρας του Έμμέλειας. Σπούδασε όλες τις τότε γνωστές επιστήμες στην Αθήνα και έγινε Έπίσκοπος στην πόλη του το 370 μ.Χ. Έκτός από τις σπουδαίες συγγραφές του υπέρ της ορθόδοξης πίστης, έκανε πραγματικότητα το κοινωνικό του όραμα, όπως το εμπνεύστηκε από την εμπειρία της πρώτης χριστιανικής Έκκλησίας των
Ιεροσολύμων. Έχτισε με δικά του έξοδα μια ολόκληρη πόλη, τη Βασιλειάδα, με προβλέψεις
που θα ζήλευε κάθε σύγχρονη πολιτεία. Έφτιαξε σχολεία, νοσοκομεία, πτωχοκομεία, που
λειτουργούσαν εντελώς δωρεάν. Έδωσε δουλειές σε όλους τους κατοίκους. Φρόντισε όλοι
να έχουν τροφή και ένδυση και γενικώς δημιούργησε μια όαση ελευθερίας, ισότητας και
δικαιοσύνης. Έπίσης, οργάνωσε τον μοναχισμό, που τότε άρχιζε να ανθεί, με τρόπο
κοινωνικό, ορίζοντας ότι οι μοναχοί πρέπει να ζουν σε κοινόβια, με κοινοκτημοσύνη
απόλυτη ισοτιμία, προσφέροντας ταυτόχρονα θετικές υπηρεσίες στους απλούς ανθρώπους
που είχαν ανάγκη.
Ό Αγιος Βασίλειος έμεινε στην ιστορία γνωστός για την αποφασιστική αντιμετώπιση της
αυταρχικότητας των ισχυρών της εποχής του και για την αμείλικτη κριτική που άσκησε
εναντίον του πλούτου. Στο τέλος της ζωής του είχε αποκτήσει την φήμη του προστάτη των
φτωχών, γι’ αυτό και όταν στα 49 έτη του πέθανε λόγω της ασθενικής του υγείας, τον
έκλαψαν όλοι οι κάτοικοι της Καππαδοκίας, εθνικοί, χριστιανοί και Έβραίοι. Τιμήθηκε από
τους χριστιανούς ως ένας από τους Τρεις Ιεράρχες, τους προστάτες των Γραμμάτων και του
Πολιτισμού.
Αν αυτός ήταν ο Αγιος Βασίλειος, τότε ποιος είναι ο Σάντα Κλάους, ο μόνον ελληνιστί
επονομαζόμενος «Αι-Βασίλης»; Και γιατί έχει τόσα πολλά ονόματα, Santa Claus ή Sanctus
Nicolaus ή Sinterklaas ή Père Noël ή Weihnachtsmann ή Ded Moroz κλπ.
Πάλι πρέπει να πάμε πίσω στην ιστορία. Από την αρχή του χρόνου οι άνθρωποι είχαν την
τάση να θεοποιούν κάθε τι το οποίο φοβούνταν. Έτσι, στις βόρειες χώρες είχαν
δημιουργήσει τον μύθο του πνεύματος του χιονιού ή του χειμώνα. Σε κάποιες περιπτώσεις
το προσωποποιούσαν στη φαντασία τους με τη μορφή ενός ασπρομάλλη και ασπρογένη
γέροντα, που φορούσε βαριά άσπρη ή πράσινη κάπα, ζεστό κωνικό σκούφο και στα χέρια
του κρατούσε ένα γυριστό ραβδί. Στις γοτθικές παραδόσεις, όπου η γυναίκα αναλάμβανε
και ιερατικά καθήκοντα, το πνεύμα εμφανιζόταν με γυναικεία μορφή, όπως διασώθηκε από
το γνωστό παραμύθι της «Βασίλισσας του χιονιού». Στη Ρωσία, μάλιστα, οι δύο θρύλοι
ενώθηκαν κι, έτσι, το αρσενικό πνεύμα του χιονιού, ο Ded Moroz, έχει κάνει ζευγάρι με το
θηλυκό, τη Snegurockoi.
Όταν οι λαοί αυτοί εκχριστιανίστηκαν, για να διασώσουν τις λαϊκές τους παραδόσεις,
έπρεπε να τις συνδέσουν με κάποια χριστιανική. Βρέθηκε η λύση, να ταυτιστεί το πνεύμα
του χιονιού με κάποιον Αγιο της Έκκλησίας, ώστε να μην υπάρχει πρόβλημα, σε μια εποχή
σκληρού δογματικού ελέγχου από τη Δυτική Έκκλησία. Ήδη, βεβαίως, υπήρχε στη Δύση η
παράδοση ενός αγίου, ο οποίος εόρταζε στην αρχή του χειμώνα (6 Δεκεμβρίου) και έτσι
μπορούσε να συνδεθεί με την εθνική φανταστική φιγούρα. Ήταν ο άγιος που μοίραζε
απλόχερα οικονομική βοήθεια και δωρεές σε όλους τους βασανισμένους της επαρχίας του,
που προίκιζε ορφανά κορίτσια και χορηγούσε ενδύματα σε φτωχούς και άπορους. Ή εορτή
του, μάλιστα, σήμαινε την έναρξη της περιόδου των Χριστουγέννων, γεγονός που
εορταζόταν με ανταλλαγή δώρων ανάμεσα σε συγγενείς και αγαπημένους. Αυτός ο άγιος
δεν ήταν ο Βασίλειος! Ήταν ο Αγιος Νικόλαος επίσκοπος Μύρων της Λυκίας, προστάτης των ναυτικών.
Γι΄ αυτό και σε πολλές χώρες το πνεύμα του χειμώνα έλαβε το όνομα Sinterklaas, αν και
διατήρησε αρκετά από τα παγανιστικά του στοιχεία. Έτσι, αντί να έρθει από τα Μύρα,
κατέρχεται από την Φινλανδία ή τον Βόρειο Πόλο. Aντί να ταξιδεύει με καράβι, πετάει με
έλκηθρο. Aντί να τον ακολουθούν άγγελοι, τον βοηθούν ξωτικά και τάρανδοι στην αποστολή
του! Ακόμη, αντί να ενισχύει όσους έχουν ανάγκη, δίνει δώρα μόνο σε όσα παιδιά έδειξαν
καλή συμπεριφορά.
Μια ακόμη μεταβολή στην ιστορία του Σάντα Κλάους επήλθε με την προτεσταντική
Μεταρρύθμιση του Λούθηρου, τον 16ο αιώνα. Αυτός, αρνούμενος την τιμή προς τους
Αγίους, έκανε μεγάλο αγώνα για να αποσυνδέσει την ανταλλαγή δώρων από την ημέρα του
Αγίου Νικολάου. Πρόβαλε ως κατάλληλη ημέρα τα Χριστούγεννα, ώστε να είναι πιστός στο
προτεσταντικό δόγμα του Solus Christus, της αποκλειστικής απόδοσης τιμής μόνο στο
πρόσωπο του Χριστού και όχι στους αγίους ή στην Παναγία (που προβαλλόταν ιδιαίτερα
από την Ρωμαιοκαθολική παράδοση). Λόγω της επιμονής του Λούθηρου, μεταφέρθηκε
κατά δεκαοκτώ ημέρες η συνήθεια των δώρων και εντάχθηκε στην χριστουγεννιάτικη
ατμόσφαιρα.
Ό Σάντα Κλάους πια ερχόταν και έφερνε τα δώρα του την Παραμονή των Χριστουγέννων.
Αρχισαν πλέον να εμφανίζονται λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά έργα με τη μορφή του, με
πρώτο γνωστό το ποίημα του Clement Moore, «Μια επίσκεψη από τον Αγιο Νικόλαο»
(1803), και με πρώτη εικονογράφησή του από τον Robert Weir (1837). Ή φιγούρα του έγινε
πολύ δημοφιλής στην Αμερική, όπου συνυπήρχε η προτεσταντική και η ρωμαιοκαθολική
παράδοση στο πρόσωπο ενός αγίου, ο οποίος μπορούσε να ενσαρκώσει το εορταστικό
πνεύμα των Χριστουγέννων και να ενισχύσει την εμπορική κίνηση στα καταστήματα. Ή
φήμη του εκτινάχτηκε στα ύψη όταν μετά περίπου από έναν αιώνα η Coca Cola αποφάσισε
να εντάξει τη μορφή του σε διαφημιστική της καμπάνια, ντύνοντάς τον με κόκκινη κάπα,
σύμφωνα με το επίσημο χρώμα της εταιρείας. Από τη δεκαετία του 1930, όταν συνέβη αυτή
η αλλαγή, σε όσες χώρες επικράτησε το αμερικανικό πολιτισμικό μοντέλο ο Σάντα Κλάους
έχει τη μορφή που όλοι γνωρίζουμε.
Στην Έλλάδα η μορφή αυτή έγινε γνωστή μέσω των αμερικανών στρατιωτών, που
στάθμευαν στη χώρα μας μετά το 1947, καθώς και των ομογενών μεταναστών, που
έστελναν χριστουγεννιάτικες κάρτες στους συγγενείς τους με ανάλογο περιεχόμενο. Στη
δική μας, όμως, περίπτωση υπήρχαν δύο βασικές διαφορές: Καταρχάς, η εορτή του Αγίου
Βασιλείου, μια και συνδεόταν ημερολογιακά με την αλλαγή του χρόνου, ήταν η
επικρατέστερη κατά το δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων, ύστερα βεβαίως από τα
Χριστούγεννα. Έπίσης, την ίδια ημέρα, την 1η Ιανουαρίου, είχε επικρατήσει η συνήθεια της
ανταλλαγής εορταστικών δώρων. Έτσι, συνέβη η απόλυτη μετάλαξη. Ό Αγιος Νικόλαος, που είχε συνδεθεί με το Πνεύμα των Χριστουγέννων, ξεχάστηκε και στη θέση του εμφανίστηκε ο γνωστός σε όλους μας μεταλλαγμένος Αι-Βασίλης, δηλαδή ο Σάντα Κλάους των Δυτικών!
Από το 1950 περίπου και έπειτα ο «Αι-Βασίλης» είναι παρών σε κάθε γιορτινή περίσταση
κατά την χριστουγεννιάτικη περίοδο. Τα παιδιά του στέλνουν γράμματα, για να του
ζητήσουν δώρα. Όι μεγάλοι ντύνονται τη στολή του για να φέρουν γιορτινό πνεύμα στην
οικογένειά τους ή στις κοινωνικές τους συναναστροφές. Μέχρι και «Αγιοβασιλίτσες»
επινοήθηκαν, ώστε να μην μείνουν τα κορίτσια παραπονεμένα!
Για φανταστείτε τώρα, αν υπήρχε ένα τέτοιο δικαστήριο και να εμφανιζόταν, λέει, ο
αληθινός Αγιος Βασίλειος, κάνοντας αγώνα για να βρει το δίκιο του. Να διεκδικήσει την
αποκατάσταση του ονόματός του και της αλήθειας. Μέχρι και αποζημίωση θα μπορούσε,
σε ανθρώπινο πάντοτε επίπεδο, να απαιτήσει από τον νοσφιστή της παράδοσής του. Και
ένα είναι το βέβαιο: με βάση την κοινή λογική ο Αγιος Βασίλειος θα κέρδιζε τη δίκη από τον
Σάντα Κλάους. Γιατί, τέτοιος «Αι-Βασίλης» δεν υπάρχει!