Αρχ. Ιάκωβος Κανάκης
Η φιλία είναι λέξη γνωστή από τα πανάρχαια χρόνια. Έννοια που συνοδεύει το ανθρώπινο γένος από τα βάθη των αιώνων μέχρι και σήμερα. Ο άνθρωπος ήταν πάντοτε και είναι εκ φύσεως κοινωνικός.
Στην αρχαία Ελλάδα συναντούμε φιλίες δυνατές, όπως αυτές του Πάτροκλου με τον Αχιλλέα, του Ορέστη με τον Πυλάδη κ.α., όπου η αληθινή φιλία φαίνεται ότι στηρίζεται σε πνευματική βάση καί πιό συγκεκριμένα στην πνευματική ελευθερία. Ο Σωκράτης αναφέρει ότι μιά δυνατή φιλία στερεώνεται στις κοινές πνευματικές αναζητήσεις. Συμπληρώνει με ένα ρητορικό ερώτημα: Πώς μπορεί να υπάρξει αληθινή, πραγματική φιλία όταν ο άνθρωπος είναι άπιστος, αχάριστος και πλεονέκτης; Δηλώνοντας με αυτήν την σκέψη ότι είναι ο εκφραστής του Σπερματικού λόγου, δηλαδή είναι ένας πραγματικός χριστιανός προ Χριστού. Το ίδιο θα αναφέρει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος ως προς την φιλία του με τον Μέγα Βασίλειο: «Κοινή ἐπιδίωξη καί τῶν δύο, ἡ ἀρετή καί ἡ συμμόρφωση τῆς ζωῆς μας πρός τίς μελλοντικές ἐλπίδες». Ας δούμε μερικά ακόμα στοιχεία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού περί της φιλίας. Η φιλία για τούς αρχαίους προγόνους μας θεωρείται κάτι ιερό. Κατά τον Αριστοτέλη αλλά και άλλους αρχαίους συγγραφείς, η φιλία στην ιδεατή της μορφή είναι μια σχέση μεταξύ ίσων. Χαρακτηρίζεται από τον αμοιβαίο σεβασμό και αφορά στην σχέση με τους γονείς, στην φροντίδα των παιδιών, στην υπακοή στον δάσκαλο, στην υπομονή του μαθητή, στην αφοσίωση στον φίλο. Την αξία της φιλίας σημειώνει εύστοχα και ο Αίσωπος λέγοντας: «φίλους κτίζε καί μή χρήματα».
Όμως και στα χρόνια της Παλαιάς Διαθήκης έχουμε σημαντικές αναφορές περί της φιλίας. Στο 6ο κεφάλαιο της Σοφίας Σειράχ γίνεται αναφορά περί της φιλίας. Πιο συγκεκριμένα δίνονται τα χαρακτηριστικά μιας δυνατής φιλίας. Τελικά από το κείμενο φαίνεται ότι μια επιτυχημένη φιλία σχετίζεται με την παρουσία του Θεού σ᾽ αυτήν. Ας δούμε τι αναφέρει το κείμενο: «Πολλοί ἄς εἶναι ἐκείνοι πού σέ χαιρετοῦν ἀλλά οἱ σύμβουλοί σου ἕνας να᾽ναι μές στούς χίλιους. Πρίν ἀποκτήσεις φίλο, νά τόν δοκιμάσεις καί μήν βιαστεῖς νά τόν ἐμπιστευθεῖς. Συμβαίνει κάποιος νά εἶναι φίλος ὅταν συμφέρει, μά πού δέν μένει φίλος ὅταν σέ βροῦν συμφορές. Ὑπάρχει φίλος πού μετατρέπεται σέ ἐχθρό ὅταν μιά διαμάχη σας τή φανερώνει γιά νά σέ ντροπιάσει. Καί ὑπάρχει φίλος πού κάθεται στό τραπέζι σου, μά δέν θά μείνει ὅταν σέ βροῦνε συμφορές. Στήν εὐτυχία σου θά εἶναι ἕνα μέ ἐσένα καί σάν ἀφέντης θά μιλάει στούς ὑπηρέτες σου. Ἄν ὅμως δυστυχήσεις θά στραφεῖ ἐναντίον σου, καί θά ἀποφεύγει νά τόν συναντήσεις. Ἀπομακρύνσου ἀπό τούς ἐχθρούς σου, φυλάξου ἀπό τούς φίλους σου. Ὁ πιστός φίλος εἶναι καταφύγιο γερό, καί ὅποιος τόν βρῆκε, βρῆκε θησαυρό. Ἀντάλλαγμα γιά τόν καλό τόν φίλο δέν ὑπάρχει καί ἡ ἀξία του εἶναι ἀνεκτίμητη. Ὅποιος τόν Κύριο σέβεται, κατευθύνει σωστά καί τήν φιλία του γιατί ὅπως εἶναι αὐτός, ἔτσι θά εἶναι καί ὁ φίλος του». Γίνεται σαφές, μέσα από το κείμενο, ότι όποιος προσεγγίζει σωστά τον Θεό, έχει μία στέρεη βάση για να κινηθεί ανάλογα προς τον διπλανό του, προς τον φίλο του.
Από την Παλαιά Διαθήκη διαβάζουμε ως προς την φιλία και άλλα σχετικά στο βιβλίο του Ιώβ. Από το βιβλίο αυτό λαμβάνουμε μεταξύ άλλων σημαντικές αναφορές ως προς την λεπτότητα των συναισθημάτων πού έχουν και εκδηλώνουν οι πραγματικοί φίλοι. Όταν έμαθαν, λοιπόν, οι φίλοι του Ιώβ για την δεινή κατάστασή του, κινήθηκαν για να τον βρουν. Το κείμενο αναφέρει ότι α) έφυγαν από μακριά για να τον δουν, β) ξέσπασαν σε γοερό κλάμα, γ) κάθισαν μαζί του καταγής επτά μερόνυχτα και δ) δεν του μιλούσαν γιατί έβλεπαν πόσο μεγάλος ήταν ο πόνος του. Λέει ο φίλος του Ελιφάζ: «Ἄν σοῦ μιλήσω μήπως σέ λυπήσω;» (Ιώβ 4,2). Σε άλλο σημείο του βιβλίου όμως βλέπουμε την απογοήτευση του Ιώβ: «Οἱ φίλοι μου μέ ξεγέλασαν καθῶς τά ἀπατηλά ποτάμια, καθῶς οἱ χείμαρροι πού ἡ κοίτη τους στεγνώνει ὅταν δέν βρέχει πιά» (Ιώβ 4,6).
Η έννοια της φιλίας υψώνεται πολύ όταν ο ίδιος ο Χριστός λέει προς τούς μαθητές του: «Δέν σᾶς ὀνομάζω πιά δούλους…σᾶς ὀνομάζω φίλους…» (Ιω. 15,15) καί σε άλλο σημείο: «σέ ἐσάς ὅμως, φίλοι μου, λέγω…» (Λκ. 12,4). Ανυψώνει λοιπόν ο Χριστός την φιλία και την τοποθετεί πολύ ψηλά, ως μια διαπροσωπική σχέση που ευλογείται και καρποφορεί από τον ίδιο Θεό. Άλλωστε, ότι είναι ενωμένο με το Θεό μπορεί να ζήσει, όσα δεν είναι ενωμένα μαζί του χάνονται.
Οἱ Πατέρες της Εκκλησίας τονίζουν την «ἐν Χριστῷ» φιλία και βλέπουμε να καλλιεργείται νά και αναπτύσσεται αυτή τόσο με τούς άλλους όσο και μεταξύ τους. Ο Ιερός Χρυσόστομος θα πει ότι η αγάπη μεταξύ των ανθρώπων γίνεται δυνατή όταν «ποτίζεται» από την αγάπη του Θεού. Αναφέρει κάτι ενδιαφέρον: «Ὁ Θεός, δημιουργώντας τόν πρῶτο ἄνθρωπο, καθόρισε νά προέλθουν ἀπ’ αὐτόν ὅλοι οἱ ἄλλοι, γιά νά θεωρούμαστε ὅλοι σάν ἕνας ἄνθρωπος καί νά συνδεόμαστε μέ τήν ἀγάπη. Τόν ἀγαπητικό σύνδεσμο ὅλων τῶν ἀνθρώπων ἐπέβαλε σοφά μέ τίς συναλλαγές, πού ἀναγκαζόμαστε νά ἔχουμε μεταξύ μας. Γιατί ἔδωσε πλῆθος ἀγαθῶν στόν κόσμο, ὄχι ὅμως ὅλα παντοῦ, ἀλλά σέ κάθε χώρα ὁρισμένα εἴδη. Ἔτσι εἴμαστε ὑποχρεωμένοι νά ἐρχόμαστε σέ δοσοληψίες, δίνοντας ὅσα μᾶς περισσεύουν καί παίρνοντας ὅ,τι ἔχουμε ἀνάγκη, καί ν’ ἀγαπᾶμε τούς συνανθρώπους μας».
Πάντως, αν ψάχνουμε για τους καλύτερους φίλους, θα τους βρούμε στο αγιολόγιο της Εκκλησίας. Οι άγιοι είναι οι καλύτεροι φίλοι. Μέσα στην Εκκλησία επικοινωνούμε με τους φίλους αυτούς, αλλά και με τους φίλους των φίλων, που είναι όλοι αυτοί που κοινωνούμε το ίδιο Σώμα και Αίμα του Χριστού. Μέσα στον ναό Του ενεργείται η Ένωσή μας με τον Θεό και η ταυτόχρονη «μυστική» ένωση μεταξύ μας. Σημειώνει σύγχρονος διανοούμενος πως γίνεται αυτό: «…τό Πνεῦμα τό Ἅγιο εἶναι αὐτό πού μᾶς κάνει νά αἰσθανθοῦμε, νά ὑπάρξουμε, νά ἐνσωματωθοῦμε μέσα στήν Ἐκκλησία, ὅπου ὁ Χριστός ὡς ἀδελφός πρωτότοκος ἐν πολλοίς ἀδελφοῖς, μᾶς εἰσάγει. Ὁ ἴδιος μᾶς ἀποκαλύπτει πώς μᾶς θεωρεῖ ἀδελφούς, φίλους, ὅμαιμους, καί διάγει ὡς πρωτότοκος ἐν πολλοῖς ἀδελφοῖς στόν Οἶκο τοῦ Πατρός, πού εἶναι ἡ Ἐκκλησία…».
Τελικά, και η σύγχρονη επιστημονική έρευνα έρχεται να μας επιβεβαιώσει την δύναμη και τα αποτελέσματα της αληθινής φιλίας. Καταγράφεται λοιπόν, ότι η φιλία αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την διατήρηση της υγείας και την απόκτηση της ευτυχίας και το βλέπουμε εκ των πραγμάτων ότι αυτό είναι όντως αληθές. Το νιώθουμε αυτό ως εσωτερική πληρότητα κατά την συναναστροφή μας με πραγματικούς φίλους. Είμαστε πλασμένοι για την φιλία και θα το ζήσουμε αυτό μέσω της θεοφιλίας. Αγαπώ τον άλλον πραγματικά όταν τόν αγαπώ μέσα από τόν Θεό.